"شعر جنگ" توصیف وضعیت انسان ها در شوک فرهنگی
احمد نادمی عنوان کرد: شعر جنگ، توصیف وضعیت انسان ها را در شوک فرهنگی نشان می هد. نکته مهم این است که عملا هر مقداری که از شعر جنگ صحبت می کنیم، چیزی از شعر صلح قاعدتا برای آن صورت بندی نشده است چون شعر جنگ رویکردی به سوی صلح دارد.
به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل موزه؛ اولین وبینار بین المللی "شعر جنگ برای صلح" به دبیری عبدالجبار کاکایی و با حضور شاعران حسین اسرافیلی، افشین علا، رضا اسماعیلی، مصطفی محدثی خراسانی، احمد نادمی، حمید رضا شکارسری در سالن قصر شیرین موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس عصر شنبه 23 اسفند ماه برگزار شد.
جنگ کانون استحاله ارزش ها است
در ابتدای مراسم عبدالجبار کاکایی؛ دبیر وبینار شعر "جنگ برای صلح" جنگ را کانون استحاله ارزش ها عنوان کرد و گفت: با ایدئولوژیها و تفکرات در هنگام بروز رخداد عظیم جنگ به تحلیل فلسفه جنگ میپردازد و جنگ همچنان که وجود دارد، نمایش داده میشود و جنگها گاهی مرزهای جغرافیایی را جابهجا میکند و گاهی مرزهای عقیدتی را؛ جنگها ممکن است گاهی از هر دوطرف عادلانه باشد اما غالبا جنگهایی که درجهان اتفاق می افتد، همواره از یک طرف عادلانه و از طرفی دیگر ناعادلانه است.
وی افزود: ارزشهایی که در جنگ خلق می شود، درست مبتنی بر اتفاقاتی است که ما از آن بهعنوان سرنوشت نکبتبار جنگ یاد میکنیم. در جامعهشناسی جنگ و ادبیات تحلیلگران و منتقدان به بررسی موضوع جنگ و اثرات روحی سربازان بازگشته از جنگ و تاثیر آن بر ادبیات پرداخته است. هدف از برگزاری این وبینار " جنگ برای صلح " این است که نگاه واقعبیانهتر به جنگ داشته باشیم، امیدوارم در طول پژوای فرآوردهای شاعرانی که امروز شعر خوانی می کنند، به موضوع جنگ برای صلح بیشتر و بهتر نگاه کنیم.
نرگس معدنیپور؛ معاون فرهنگی و هنری موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در ادامه از حضور شاعران حاضر در جلسه و شاعران خارجی بخاطر در این وبینار تشکر کرد و گفت: خوشحالیم که افتخار میزبانی از شاعران ایرانی و بینالمللی را در موضوع مهم و ارزشمندی همچون شعر جنگ برای صلح هستیم؛ از کمیته علمی و حضور شاعران بخاطر برپایی این رویداد تشکر میکنیم تا به هدف وبینار نزدیک شویم و گامی به سمت اهداف بعدی برداشته باشیم.
در ادامه مراسم احمد نادمی سخنران وبینار شعر "جنگ برای صلح" به عنوان پژوهشگر ادبی و شاعردرباره جامعه شناسی شعر جنگ پرداخت.
جنگ یک وضعیت انسانی است
احمد نادمی جنگ یک واقعیت تلخ عنوان کرد و گفت: شاید باید گفت جنگ یک وضعیت انسانی است. در حقیقت بیرون از جامعه انسانی تحمیل نشده است. آنچه مهم است جنگ در شکل اولیه خودش به قول یکی از جامعه شناسان آقای بوتول که درباره جامعه شناسی جنگ کتاب دارند؛ می گوید: جنگ یکی از شگفت آور ترین پدیده ها است به خاطر اینکه در عین حال که بسیار تکان دهنده و شگفت انگیز است اما کسی از آن متعجب نمی شود، تاریخ بشریت خودش را بدون جنگ متصور نمی شود.
وی به وضعیت انسانی جنگ اشاره کرد و گفت: بر روی وضعیت و وضع انسانی آن تاکید دارم. وقتی جنگی حادث می شود در هر صورت نتیجه ای جز ویرانی و مرگ ندارد اما در کنار خود مفاهیمی چون دفاع و مقاومت را به همراه می آورد. جنگ یک وضعیت انسانی است، حتی در نگاه انسان های پیشا تاریخی اگر نگاه کنید، وقتی تمثیلی از خدایان برای خود قائل می شوند، در آنجا هم زمانی که از جنگ بین خدایان در فرهنگ هلنی، رومی، مصری یا حتی فرهنگ ایران باستان به میان می آید؛ به این معنی که اسطوره و تاریخ سازی انسان های برای پاسخ دادن انسان به بعضی از پرسش ها که جواب عینی یافت نمی شود؛ دنبال جواب ذهنی در اسطوره می گردند؛ در آنجا هم شما می بینید تثبیت شدن یک قدرت باید با جنگ اتفاق بیفتد.
احمد نادمی به تعبیر شعر جنگ از کتاب خودش اشاره و افزود: "تعبیر شعر جنگ برساخته ای است مبتنی بر بینامتنیتی از یک هنر کلامی که شعر باشد و یک رفتار اجتماعی که جنگ است، این برساخته تعبیری متاخر و مدرن است." یعنی اینکه در زیبایی شناسی پیشا مدرن تعبیری برای شعر جنگ نداریم چون "منظر سنتی که بر کلیت توجه دارد قلئل به تفکیک جز نگرانه و تماتیک در ادبیات نیست و در قایت خود به ژانر بندی ارسطویی می رسد که یا کمدی است یا تراژدی یا تغزل یا حماسه است. در نتیجه بررسی آثار هنری کلامی با توجه به قواعد ژانرهای تعریف شده، رویکردی عام و پذیرفته شده است (البته در زیبایی شناسی سنتی)؛ مثلا ایلیاد و ادیسه هومر با معیارهای حماسه دریافت و داوری می شد."
پژوهشگر ادبی معاصر، احمد نادمی در ادامه افزود: این رویکرد فقط به فضای ادبی ایرانی و رومی محدود نبوده است. بوطیقای ارسطویی به مثابه ی یک نظام نظری از طریق ترجمه به فرهنگ های دیگر عرضه شد و به سبب ساختار روشمند و بدیل و استدلال اغنایی اش محبوب طبع صاحبان نظر قرار گرفت و به تدریج از مقام یک پیشنهاد فکری فراتر رفت و به صورت گفتمانی غالب و مسلط در آمد، تا آنجا که اگر از جهان پیشامدرن سخن گفته شود، فهم ادبیات هنر این جهان ادراک ارسطویی است. در حقیقت ما در شزق و غرب هر چه داریم در فضای سنتی، شرح ارسطو است. در شعر فارسی خودمان هم مثلا اگر مبنا را خواجه نصیر بگیریم، تعبیری ارسطویی از شعر ارائه می دهد.
وی اظهار داشت: شعر جنگ در هر صورت در نظریه ادبی مدرن تعریف می شود. بعد از رنسانس انسان های اندیشمند زمانی که به دور و بر خود نگاه می کنند، می بینند سود جنگ برای حاکمان است و عملا برای جامعه تحت امر این سود به کمترین شکل خود می رسیده است. چون در جهان مدرن سعی شده، قدرت حاکمان محدود شود و مردم دیده شوند، حال نگاه به پدیده های جنگ نگاهی جدی تر می شود و در این صورت است که می توانیبم از هنر جنگ و شعر جنگ سخن گفت.
احمد نادمی افزود: شعر جنگ به عنوان یکی از شکل های هنر جنگ است و عنوان کرد: شعر جنگ توصیف وضعیت انسان ها را در شوک فرهنگی دارد. نکته مهم این است که عملا هر مقداری که از شعر جنگ صحبت می کنیم، چیزی از شعر صلح قاعدتا برای آن صورت بندی نشده است چون شعر جنگ رویکردی به سوی صلح دارد. از قبل مدرنتیته نمونه ای از شعر جنگ را اگر مثال بیاوریم، جنگ نامه هایی که شاعرانی برای رزم های حاکمان گفتم، با آن چیزی که درباره شعر جنگ می گوییم، انطباقی وجود ندارد. چون جنگی که از سلطان محمود شاعران دربارش شعر گفتند، هیچ فرقی با شعری که برای شکار رفتن سلطان محمود گفتند، ندارد. این اشعار از دایره شعر جنگ خارج هستند چون شعر مردمی نیست و شعری که دربار را آذین بندی کرده است.
وی گفت: در شعر مردم، روبرو شدن با یک واقعه اجتماعی است که در آن خون و خون ریزی، ویرانی، مرگ و نیستی دیده می شود. در شعر جهان آرزوی صلح در آن شعله می کشد، حتی اگر از صلح سخنی در شعر گفته نشود اما آن تصویر موحش واقعه عملا روی به سوی صلح دارد. شعر جنگ در تعبیری کلی تر، شعری برای صلح است.
به فرهنگ و زبان ایرانیان علاقه دارم
در ادامه وبینار بین المللی شعر "جنگ برای صلح"؛ توبیاس بوگهارات؛ شاعر آلمانی یا ابراز خرسندی و علاقه مندی از زبان و فرهنگ ایرانیان گفت: تخصص من در زبان اسپانیایی است؛ در جریان جنگی در اسپانیا متوجه شدیم از طریق شعر میتوانیم در راستای صلح قدم برداریم و سپس شعری در وصف "آبادان" خواند که دو قطعه شعر این شاعر آلمانی در کتاب " اولین وبینار شعر جنگ برای صلح" منتشر می شود.
آبادان/ اما بعد/ مژگان میرود تا قدمی بزنند/ کشتی بادبانهایش را به زمان میسپارد/ آبراهه قره العین فضاست/ نگاه با شعلههای کنار ساحل سخنها دارد از/ تنفس حیات شاه لوله رگهای سیاه تنیده در هم/ اما بعد/ لبها میروند تا قدمی بزنند و/ با نخلهای غایب زمزمه کنند/ اروند در انتهای خودش به دلتای ناپایدار میریزد/ لبها با نخلهای حاظر حرفهای حاضر به خنده مینشینند/ اروند در سرچشمهاش به ابتدای آینده میانجامد/ اما بعد/ درستها میروند تا قدمی بزنند/ تا خوش آمد بگویند، تا بنویسند/ تا بال پرواز باز کنند و/ برای ریشههای درخشان و/ میوههای رسیدهشان در نسیم/ به اهتزاز در آیند.
شعر جنگ برای ایجاد وضعیت آمادهباش است
در ادامه شاعر پیشکسوت "حسین اسرافیلی" ضمن اشاره به استبداد رژیم شاهنشاهی و جنگ سخت هشت ساله در حافظه تاریخی ایرانیان گفت: جنگ ما تنها با یک کشور نبوده بلکه با ده ها کشور مبارزه کردیم که اگرچه برخی کشورها مستقیم حضور نداشتند اما سربازان و امکانات و کمکهای نظامیشان در اختیار دشمن بعثی ما قرار داشت بخاطر همین شاعران ما نگاهی متفاوت به مقوله جنگ برای صلح دارند.
وی درخصوص ویژگی شعر دفاع مقدس افزود: شعرهای ما برای دفاع مقدس نه برای جنگ، بلکه برای آمادهباش در مقابل چنین رفتارهایی است که لازم است از خودمان دفاع کنیم. حسین اسرافیلی شعری با عنوان "پاسدار فردا" خواند.
من و تو از حصار آمده ایم/ پای مان، زخمی دویدن هاست/ نعش ها دیده ایم بر سردار/ چشم مان، شرمناک دیدن هاست/ شیهه در شیهه، اسب در میدان/ یال گسترده تا کرانه ی دور/ پشت زینش، سوار سبز قبا /چشم بر چشمه های روشن نور/ می شناسم تو را، تو را ای مرد!/ هم تبار بزرگ دریاها/ هم صدای عزیمت توفان/در دل بی هراس صحراها!/ وارث پرچم بلند حسین (ع)! / بوی این خاک، بوی عاشوراست/ و آن غباری که می رسد از دور/ از هجوم پلید رهزن هاست/ بوی باروت بوی خون و تبر/ جنگل خسته را می آزارد/ گله ی بدشکون خفاشان/ پاس خورشید را نمی دارد/ دشنه در دست خویشتن دارد/ دزد این آفتاب زاینده/ با تو می گویم این سخن، فرزند!/ پاسدار بزرگ آینده!/ باز، سرها به نیزه می خواهند/ خولیان، در پناه جوشن ها / هان ملادا حسین (ع) دیگر بار/ در مصاف یزیدیان، تنها/ گاه خفتن به زیر بالین نه/ تیغ را بی نیام و آماده/ سایه ها را به احتیاط نگر/ در خم بویناک هر جاده/ در هجوم حرامیان پلید/ ساحت عشق را، نگهبان باش/ تکیه بر نیزه، پنجه بر شمشیر/ پاسدار حریم ایمان باش/ در سر قاتلان سبزه و گل/ هوس قتل عام جنگل هاست/ غرش موج ها، سراسیمه ست/ بوی طوفانی خطر، پیداست/ برق شمشیرتان، به گاه نبرد/ باید از خون اژدها، رنگین/ آسمان، باز تا نظاره کند/ غیرت وارثان روی زمین.
ادبیات جنگ افکار مکاتب و اندیشهها خالی نیست
عبدالجبار کاکایی در ادامه به تاثیر مکاتب بر جنگها اشاره کرد و افزود: ادبیات جنگ خالی از افکار مکاتب و اندیشهها نیست و اگر از شعر جنگ با قدرت یاد میشود مدیون حضور و توجه ایدئولوژی و فکر است چراکه جنگ بدون فکر، ایدئولوژی و مکاتب فلسفی و دین، جنگ است.
شاعران ایرانی من را تحت تاثیر قرار دادند
در بخش دیگری وبینار راتی ساکسینا؛ شاعر هندی ضمن معرفی خود به عنوان دبیر و مجری فستیوال های شعر و مترجم گفت: سال 1393 من در ایران بودم و فرهنگ مشترک بسیاری بین مردم ایران و هندوستان است و شاعران و نقاشان ایرانی من را تحت تاثیر قرار دادند.
بچهها بعد از جنگ/ صداها برایشان اسباب بازی میشوند/ صدای بمبها که مثل ترقه میترکند/ یا گلولههایی که روی درها میچسبند/ و مثل تیلههای شیشهای میرقصند/ گلها بر هر زخمی شکوفه میدهند/ و چشمها در فوران خون گشاد میشوند/ بعد از جنگ/ بچهها مثل پوست مرده/ از تن مرگ کنده میشوند/ نشسته درون گودالی ژرف/ کنار دیوار مرگ/ انسانیت به خواب میرود/ در میان جمعیت سنگ شده/ خشونت مثل علف هرز/ بر هر سو میروید/ با عبور از میان جنگ/ بچهها/ به ناگه/ کودکی را فراموش میکنند.
اشتراک دیدگاه های شعر جنگ با مردم جهان در شعر سپید
رضا اسماعیلی دربخش دیگر گفت: بخاطر اینکه مخاطبین وبینار شعر جنگ برای صلح علاوه بر شاعران ایران و جهان، مردم نیز هستند لذا فکر کردم در قالب سپید که میتوانیم دیدگاههای خودمان را نسبت به جنگ و صلح با مردم و شاعران جهان به اشتراک بگذاریم لذا سپید سرودهای کوتاه تقدیم میکنم.
جنگ، تفنگ، فشنگ/ این مثلث مُقفی/ اگر از هندسه ی کلمات حذف می شد/ بر سینه ی آسمان/ داغ هیچ پرنده ای نمی ماند.
آسمان را/ به بال این پرنده ی نقاشی/ سنجاق کن/ پیش از آن که دست هایت بزرگ شوند/ و لهجه ی قفس را یاد بگیرند!
نگذاریم/ خشونت اسلحه/ دست های کودکی مان را مصادره کند / تا فردا/ دست شاخه ها/ از آواز پرندگان خالی نباشد.
آسمان/ به پرنده ختم می شود/ جنگل، به درخت/ دریا، به آب.
انسان اما:/ به جنگ / تفنگ/ فشنگ!
پرچم صلح/ بر جنازه ی جنگ/ تفنگ ها/ عزا گرفته اند.
در بخش دیگر این وبینار عزیز مهدی؛ شاعر هندی شعر سپیدی را سرود. سپس اشرف ابوزید؛ شاعر مصری نویسنده رمان، شعری را خواند.
شیران روز و زاهدان شب
در ادامه وبینار " شعر جنگ برای صلح" مصطفی محدثی خراسانی با بیاناینکه تعبیر جنگ و صلح در تعبیر مولا علی (ع) که فرمودند "رزمندگان شیران روز و زاهدان شب" یکجا جمع است، گفت: من در غزل خودم به روی دیگر این اشاره مولا علی (ع) اشاره کردهام.
شکفتنی/ آمدم تا شکفتنی باشم/ با سپیدارها تنی باشم/ هر کجا بیسرود و آواز است/ سینهای وقف نی زنی باشم/ دست بردارم و لطیف شوم/ تا کجا باید آهنی باشم؟!/ گرچه قامت کشیدهام چون کوه/ گاهگاهی شکستنی باشم/ مثل احساس در غزل جاری/ چشمه در چشمه روشنی باشم/ واژه از پارههای دل گیرم/ تا که شعری شنیدنی باشم.
خورشید اگر به مهر تابنده شده ست/ وزعطربهار شهر آکنده شده ست/ تغییرنیامده است درلیل و نهار/ ذرات تودرجهان پراکنده شده ست.
من باتو به شعرناب تبدیل شدم/ جاری شدم و به آب تبدیل شدم/ مهرتو به آسمان کشیدم ازخاک/ تا آنکه به آفتاب تبدیل شدم.
هرچندکه سوگواربرمیگردد/ آشفته و بیقراربرمیگردد/ ازدشت شکوفه های رقصان درباد/ این قافله از بهار برمی گردد.
شام است به صبح محشراندازیمش/ خاکستراگر به آذر اندازیمش/ آن طرح نویی که در سرحافظ بود/ ما آمده ایم تا دراندازیمش
در ادامه جوانا بوگهارت؛ شاعر آرژانتینی به شعرخوانی پرداخت. کاکایی در ادامه به معرفی "افشین علا" پرداخت و گفت: علا در سالهای اخیر در زمینه شعر نوجوان و بزرگسال نشان دادهاند توانا هستند.
وفادار به مضامین حماسی هستم
در ادامه افشین اعلا با بیان اینکه من در سالهای اخیر بیشتر با شعرهای حماسی آمیخته بودم، گفت: همچنان شدیداً وفادار به مضامین حماسی هستم چراکه این مضامین ریشه در ادبیات، فرهنگ کهن ایرانیان و آیین ما دارند؛ بههمین دلیل آخرین کتابی که در پایان سال 1399 از بنده چاپ شد، منظومهای بلندی با نام «سربازنامه» است که توصیف دلاوریها سردار شهید قاسم سلیمانی است.
وی خطاب به شاعران ایران و سراسر جهان افزود: صاحبان رسانه، اسلحه و ثروت جای مفاهیم را عوض کردهاند و ملتهای قربانی که از خودشان دفاع میکنند همواره جنگطلب و خشونتطلب معرفی میشوند اما متجاوزانی که از راههای دور که به هر منطقهای که منافعشان در خطر باشد لشکرکشی میکنند و دهها هزار نفر از آحاد ملتها را بهخاک و خون میکشند بهخودشان لقب مدافعان صلح میدهند و مدافعان حقیقی را جنگطلب معرفی میکنند.
این شاعر تاکید کرد: دیپلماتها شاید نتوانند این مفاهیم را بهجای اصلی خودشان برگردانند اما یکی از حیطههایی که میتواند چنین کاری انجام دهند شاعران هستند. شاعران هرکجای کره خاکی زندگی میکنند برای بازگشت مفاهیم صلح و جنگ به جایگاه حقیقی تلاش کنند.
آخرین خبر!/ پروانههای کوچک خوش نقش و خوش نگار/ با طرح های تازه و خلاق/ دیروز یک نشست ضروری گذاشتند/ در صحن باغچه/ در سالن بهار/ از هر طرف به شوق ملاقات/ تنها، بدون هیأت همراه/ بی مرکب و محافظ و تشریفات/ از راه، آمدند/ شاد و امیدوار/ پروانه ها به هم که رسیدند/ در جایگاه خود/ کوتاه یا بلند، نشستند/ در بین شاخه های گل سرخ/ بی لحظه ای درنگ/ هر جا که جا شدند، نشستند/ بی در نظر گرفتن شأن و مقام و رنگ/ یا تیره و تبار/ دستور کارشان/ نشر شمیم گل/ در شامه ی ضعیف بشر بود/ حفظ و اشاعه ی لبخند/ بر چهره ی تکیده و غمگین روزگار/ با هم مذاکره کردند/ هر جا که اختلاف نظر بود/ کوتاه، آمدند/ هر جا که اتفاق نظر بود/ با بال های نرم/ کف می زدند/ آرام و باوقار/ / بعد از مذاکرات مفصل/ تصمیم های خوب گرفتند/ شیرین تر از عسل/ در انتها بیانیه هم دادند/ آن را به دست باد سپردند/ تا آن که قاصدک ببرد با خود/ هر گوشه و کنار/ اجلاس شان به خیر و خوشی برگزار شد / بی آن که ذره ای/ از جیب غنچه های زبان بسته/خرجی شود برای پذیرایی/ خرجی شود برای سمینار...
در ادامه محسن کریمی راهجردی؛ مترجم شاعران خارجی در وبینار دو قطعه شعرخواند. سپس علی اصغر الحیدری و مهدی باقرخان شاعران هندی به قرائت شعر پرداختند.
شعر و ادبیات پدیده و رسانه اجتماعی است
در پایان وبینار بین المللی شعر "جنگ برای صلح" حمیدرضا شکارسری پژوهشگر و شاعر با بیاناینکه اگر زبان را پدیده و رسانهای اجتماعی بدانیم، طبعاً شعر و ادبیات نیز پدیده و رسانه اجتماعی خواهد بود؛ از آنجایی که زبان و رسانههای اجتماعی با جامعه در حال تعامل هستند و بریکدیگر تاثیر میگذارند، طبعاً شعر و ادبیات مداوم با جامعه در حال تاثیرگذاری است لذا شعر یک پدیده سیال است، چرا؟ چون همچنان که بر گفتمانهای اجتماعی تاثیر میگذارد؛ از این گفتمانها نیز تاثیر میپذیرد به همین خاطر شعر در روزگار جنگ و شرایط جنگ از گفتمان خاصی پیروی میکند و با پایان جنگ از گفتمانهای دیگری پیروی میکند.
وی افزود: با اتمام جنگ، شعر از گفتمان اندیشهورزانهتر و تعقلیتری با فاصله بیشتری از وجهه حماسی و محرک و تشدید کننده خود بهرهمند میشود؛ از این منظر است که بعد از جنگ غالباً شعر به الگوهای ذهنی ضد جنگ متمایل میشود.
در خشابت شکلات بریز و به آن مدرسه شلیک کن/ در خشابت گل بریز و به آن خانه سالمندان شلیک کن/ با خشابی پر از آرامبخش/ به آن بیمارستان/ و با خشابی پر از کلمه به آن کتابخانه/ خشابت را از چه پر کردهای/ حالا که مرا نشانه رفتهای؟
در پایان مراسم عبدالجبار کاکایی؛ دبیر وبینار شعر "جنگ برای صلح" از تشریف فرمایی شاعران سپاسگذاری کرد و نیز از دست اندرکاران موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برای برگزاری وبینار شعر "جنگ برای صلح" تقدیر و تشکر کرد.